Serbest Bölge Kavramı

Uluslararası ticaretin süratle globelleşip girift ilişkiler yumağı haline geldiği günümüzde, ülkelerin dış ticaret politikaları ve bu politikalar içindeki, değişik ekonomik enstrümanların kullanım şekilleri her geçen gün biraz daha önem kazanmaktadır.

Bu kapsamda, özellikle de gelişmekte olan ülkeler bakımından dış ticaret politikalarının önemlli unsurlarından biri halinde ön plana çıkan serbest bölgeler ; uygulamadaki farklılıklarına rağmen genel bir yaklaşımla ülkelerin milli sınırları içinde bulunmakla birlikte, vergi ve gümrük mevzuatlarının uygulanması bakımından gümrük hattı dışında bırakılan yerler olarak kabul edilmekte ve tanımlanmaktadır.

Tarihsel süreç olarak, 16'ncı yüzyıla kadar uzanan oldukça uzun bir uygulama geçmişine sahip bulunan serbest bölgeler ; ülkelerin milli sınır ve gümrük duvarlarını oluşturmaları aşamasında, büyük tüketim merkezlerine yakın ticaret yolları üzerinde kurulu ticari kolonilerinin, mevcut ekonomik canlılık ve avantajlarını kaybedebilecekleri endişesiyle, " serbest alanlar " şeklinde ilan edilmeleri ve gümrük hattı dışında bırakılmaları suretiyle ortaya çıktı.

Serbest bölgeler, uygulama biçimi itibarıyla genelde gelişmekte olan ülkelerde üretim ağırlıklı " ihraç ürünleri işleme bölgeleri " , gelişmiş ülkelerde ise daha ziyade ticari ağırlıklı " serbest ticaret bölgeleri "  şeklinde ülkenin nispi olarak daha az gelişmiş kesimlerine istihdamı ve ticareti yaygınlaştırmak amacıyla kullanılmaktadır.

Günümüzün başarılı serbest bölgeleri, bu klasik uygulamanın da ötesinde uzmanlaşma ve ihtisaslaşmaya yönelip, katma değeri yüksek ileri teknolojik ürünlerin üretilmesine öncülük etmeye başlamış ve daha da ileri giderek teknopark haline gelme çabasına girmişlerdir.

Kısa adı " WEPZA " olan Dünya Uluslararası Ekonomik İşlem Bölgeleri Birliği'nin 1999 yılı verileri incelendiğinde, halen 104 ülkede 882 adet serbest bölgenin faaliyette bulunduğu görülmektedir. Bunların ülkelere dağılımına bakıldığında, örneğin gelişmiş ve sanayileşmiş ülkeler kapsamında en yaygın biçimde ABD'de 214, farklı rejim ve yönetim yapısındaki Çin'de ise 125 adettir. Diğer taraftan Avrupa'da 64 serbest bölge bulunmakta olup, bunlardan 24 adedi ise Avrupa Birliği Üyesi Ülklerde ( Almanya, İngiltere, İspanya, İtalya, Portekiz ve Yunanistan ) yer almaktadır. Asya ve Uzak Doğu'da da Çin hariç 85, Orta Doğu'da ise 39 adet serbest bölge uygulaması mevcuttur.